Werken kan gevaarlijk zijn. Sterker nog, naar het schijnt ervaart 1 op de 8 werknemers in Nederland het werk als gevaarlijk (althans, dat blijkt uit onderzoek, inmiddels alweer enige tijd geleden, uitgevoerd door het CBS en TNO in 2021). Bij de meeste beroepen kunnen wij de risico’s ook wel voorstellen. Denk aan procesoperators in de techniek, politie, brandweer, trambestuurders en buschauffeurs en medewerkers in de bouw. Maar ook koks ervaren hun werk als gevaarlijk.

Uitgangspunt is dat je als werkgever daarvoor aansprakelijk bent. Of anders gezegd: als een werknemer schade lijdt in de uitoefening van zijn werkzaamheden – een werknemer valt bijvoorbeeld van een trap en breekt zijn been – dan moet je deze schade als werkgever vergoeden. Dat is in zo’n geval alleen anders als je als werkgever kan aantonen dat je hebt voldaan aan je wettelijke zorgplicht ten aanzien van de arbeidsomstandigheden, of dat de schade het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer.

Is er een ongeluk gebeurd op het werk waarbij een werknemer schade heeft geleden, dan staat het in de meeste gevallen al vast dat de werknemer schade heeft geleden ‘tijdens de uitoefening van de werkzaamheden’.

Dat is echter niet altijd zo. Denk bijvoorbeeld aan de situatie waarin de schade is geleden terwijl de werknemer op weg was naar het werk. Geldt dat nog als schade geleden tijdens de uitoefening van de werkzaamheden?

Of neem een ander voorbeeld. In een zaak die in 2021 speelde bij de rechtbank Rotterdam had een werknemer zijn werkgever aansprakelijk gesteld voor schade die hij naar eigen zeggen had geleden na een val op het werk. De rechter wees de claim van de werknemer uiteindelijk af. Volgens de rechter had de werknemer onvoldoende aangetoond dat de door hem gestelde schade was ontstaan tijdens de uitvoering van de werkzaamheden. Zo was bijvoorbeeld gebleken dat de werknemer na het (beweerde) ongeluk nog zo’n 7 weken had gewerkt. Pas daarna meldde de werknemer zich voor het eerst ziek.

Ook bij (gezondheids)schade ontstaan als gevolg van blootstelling aan gevaarlijke stoffen, is het causale verband tussen de blootstelling aan gevaarlijke stoffen of omstandigheden en de uiteindelijke schade vaak onderwerp van discussie. Zeker omdat de schade zich in die gevallen pas na verloop van tijd manifesteert (denk bijvoorbeeld aan de schildersziekte COPD).

In die gevallen wordt de zieke werknemer overigens wel enigszins tegemoet gekomen. Een werknemer hoeft in zo’n geval alleen aan te tonen dat hij werkzaamheden heeft moeten verrichten onder gevaarlijke omstandigheden én dat hij lijdt aan gezondheidsklachten die hierdoor kunnen zijn veroorzaakt. Dit volgt uit het bekende Unilever/Dikmans-arrest.

Maar terug naar de basis. Staat eenmaal vast dat de werknemer schade heeft geleden tijdens de uitoefening van de werkzaamheden, dan moet je als werkgever die schade dus vergoeden op grond van de wet (artikel 7:658 lid 2 BW).

Er zijn dan alleen nog maar twee uitzonderingen, namelijk a) indien je als werkgever kunt aantonen dat je aan je wettelijke zorgplicht hebt voldaan, en b) indien je kunt aantonen dat de schade het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer.

Om te beginnen met uitzondering b) (opzet of bewuste roekeloosheid): dit wordt in de praktijk haast nooit aangenomen. De discussie draait eigenlijk altijd om uitzondering a): is wel of niet voldaan aan de wettelijke zorgplicht? Of anders gezegd: heeft de werkgever voldoende gedaan om dit specifieke bedrijfsongeval of deze schade te voorkomen, en kan de schade (dus) niet aan nalaten van de werkgever worden toegerekend?

Deze drempel is overigens erg hoog. Van werkgevers wordt op het punt van arbeidsomstandigheden veel verwacht. Alleen al het ontbreken van een deugdelijke RI&E (risico-inventarisatie & -evaluatie) kan al een reden zijn om te concluderen dat er niet voldaan is aan de zorgplicht.

Hoe dit in de praktijk werkt, blijkt goed uit een recente uitspraak van de rechtbank Gelderland (ECLI:NL:RBGEL:2023:1072).

De zaak ging over een pedagogisch medewerker die al enkele jaren werkte in een zorginstelling die gesloten jeugdzorg aanbiedt aan jongeren tussen de 12 en 23 jaar. Op een gegeven moment, terwijl de medewerker een van de jongeren naar de slaapkamers begeleidde, werd de betreffende jongere agressief en beet hij de medewerker. Met als gevolg een gescheurde borstspier.

De medewerker rekende het incident toe aan de werkgever. Hij gaf aan dat het incident plaatsvond bovenaan een trap op een plateau van ongeveer 1,5 x 2 meter waar hij zich niet goed kon manoeuvreren. Belangrijke omstandigheid was bovendien dat de deur naar de slaapkamers niet makkelijk open kon. De deur kon alleen met een sleutel open, wat zeker onder druk hinderlijk was. Volgens de werknemer had de werkgever ook met een pasjessysteem kunnen werken.

De werkgever werd aansprakelijk gesteld voor de door de medewerker geleden schade. De rechter stelde de medewerker daarbij uiteindelijk in het gelijk. Het stond niet ter discussie dat de schade in dit geval was geleden tijdens de uitoefening van de werkzaamheden. Wel was er discussie over de vraag of de werkgever zijn zorgplicht was nagekomen. De rechter vond van niet.

Daarbij hechtte de rechter waarde aan het feit dat de werknemers van deze instelling werkten met gevaarlijke patiënten. Deze risico’s ‘kleurden’ om het zo maar te zeggen de zorgplicht van de werkgever. Er was om die reden ook beveiliging aanwezig en de medewerkers hadden ook een pieper voor noodgevallen. Ook werden er instructies en voorlichting gegeven voor het omgaan met gevaarlijke patiënten.

Hoewel de werkgever dus het nodige had gedaan, was dit toch niet genoeg. De specifieke situatie – bovenaan de trap met weinig bewegingsruimte en een deur die moeilijk opengaat – was volgens de rechter namelijk (te) gevaar zettend. Bekend was dat er bij deze groep jongeren vaker sprake was van agressie-incidenten jegens werknemers. Ook belangrijk was dat verschillende collega’s al voor het incident hadden geklaagd over de gevaarlijke situatie bovenaan de trap. De werkgever had daarbij kunnen voorzien in het risico door een tagsysteem in te voeren.

Het resulteerde er uiteindelijk in dat de werkgever aansprakelijk werd gehouden voor de schade. Die schade wordt in dit soort procedures dan meestal daarna pas daadwerkelijk begroot – soms is daar ook een aparte procedure (schadestaatprocedure) voor nodig.